Η εφηβεία είναι μια γέφυρα. Από την μία είναι η παιδικότητα και η ανάγκη του έφηβου να έχει τους γονείς του κοντά του, να μπορεί να στηριχτεί σε αυτούς. Από την άλλη, η ενηλικίωση και η ανάγκη αυτονόμησης. Η ανάγκη να παίρνει απόσταση από τους γονείς, να ακολουθεί τις προσωπικές του επιθυμίες και να λειτουργεί αυτόνομα. Ο έφηβος πηγαινοέρχεται διαρκώς πάνω σε αυτή την γέφυρα προσπαθώντας να διαμορφώσει την ταυτότητα του, να γίνει άτομο, να ακούσει και να ακολουθήσει την εσωτερική του φωνή. Παράλληλα συμβαίνουν μεγάλες αλλαγές σε ορμονικό επίπεδο, και για αυτό η ηλικία αυτή χαρακτηρίζεται πολλές φορές από αστάθεια, μπέρδεμα, αποπροσανατολισμό και έντονες συναισθηματικές μεταπτώσεις.
Στη γη της παιδικότητας ο γονιός είναι ακόμα στον θρόνο. Είναι το απόλυτο σημείο αναφοράς, είναι η λύση στα πάντα. Το παιδί δημιουργεί την αυτοεικόνα του μέσα από το καθρέφτισμα στα μάτια του γονιού. Σταδιακά όμως, από την προεφηβεία ακόμα, γύρω στα 8, μπαίνουν δυναμικά στο σκηνικό οι φίλοι. Το σύστημα του σχολείου, το σύστημα των φίλων είναι μία μικρογραφία της κοινωνίας, και το παιδί έχει την ανάγκη να βρει την θέση του σε αυτή. Να νιώθει ότι ανήκει, ότι είναι αποδεκτό, να έχει σεβασμό και αναγνώριση. Ακόμα δεν έχει διαμορφωθεί η ατομικότητα του κι έτσι ψάχνει το ταίριασμα αυτό μέσα από την ομοιότητα. Ειδικά αν υπάρχει και μία ηγετική προσωπικότητα στην παρέα που χρειάζεται άτυπα και έμμεσα να έχει την έγκριση της για να υπάρχει μέσα σε αυτήν. Το να υποστηρίξει την διαφορετικότητα του μπορεί να μοιάζει απειλητικό καθώς μπορεί να φέρει αίσθημα απόρριψης από την παρέα του. Όταν οι έφηβοι μειώνουν ή χλευάζουν εκείνον που κάνει κάτι διαφορετικό είναι γιατί τους φέρνει αντιμέτωπους με τον δικό τους φόβο να διαφέρουν γιατί θα απορριφθούν. Ένας φόβος που γεννιέται καθώς μεγαλώνοντας καλούνται διαρκώς να συμμορφώνονται με αυτά που λένε οι γονείς και άρα να τους μοιάζουν συμπεριφορικά, αλλιώς μπορεί να υπάρχουν συνέπειες που θα τους φέρουν το αίσθημα της απόρριψης.
Και το αίσθημα της απόρριψης είναι κάτι πολύ δύσκολο και απειλητικό. Στην εξέλιξη του ανθρώπου απόρριψη από την οικογένεια και το σύνολο ισοδυναμούσε με θάνατο. Είναι ένα συναίσθημα που μπορεί να συντρίψει τον άνθρωπο, είτε ο έφηβος το εισπράττει από τους φίλους, είτε από τους γονείς, είτε οι γονείς από τους έφηβους.
Και θέλω να σταθώ εδώ. Στην αμοιβαία απόρριψη γονιών και εφήβων.
Ο έφηβος είναι ανάγκη να απορρίψει τους γονείς σε έναν βαθμό για να βρει τον δρόμο του. Είναι ανάγκη να χαμηλώσει τις πολύ καλά εδραιωμένες φωνές τους μέσα του για να βρει τη δική του. Να καταλάβει ποιες είναι οι δικές του επιθυμίες, η δικιά του γνώμη, οι δικιές του επιλογές, ο δικός του τρόπος λειτουργίας. Δεν θα ήταν ανησυχητικό να έχουμε έναν έφηβο που συμμορφώνεται με τις επιταγές των γονιών όπως ένα παιδί; Θα σκεφτόμασταν ότι ίσως κάτι δεν πάει καλά με την ανάπτυξη του.
Από την άλλη έχουμε τους γονείς που δυσκολεύονται να διαχειριστούν το γεγονός ότι το παιδί μπορεί να κάνει επιλογές πολύ ξένες προς αυτούς. Απορρίπτονται πια ως αυθεντίες και μπορεί να αντιδρούν θυμωμένα σε αυτό, με πληγωμένο εγωισμό, φόβο και έλλειψη κατανόησης.
Και εκεί κάπου όχι μόνο χάνουν τον θρόνο, αλλά τα παιδιά τους μπορεί να τους καθίσουν στο σκαμνί του κατηγορούμενου, καθώς και οι γονείς έκαναν το ίδιο προς αυτά.
Τι σημαίνει όμως όλο αυτό για τον γονιό;
Τα παιδιά δεν αγαπάνε τους γονείς με τον ίδιο τρόπο όπως οι γονείς αγαπάνε εκείνα. Από κάποια ηλικία και μετά μάλιστα, στην ενηλικίωση πια, είναι οι γονείς που έχουν περισσότερο συναισθηματική ανάγκη τα παιδιά. Οι γονείς θέλουν να έχουν ΠΑΝΤΑ κοντά τα παιδιά τους με έναν τρόπο. Πολύ χαρακτηριστικό είναι και το φαινόμενο στην Ελλάδα, που οι γονείς προαποφασίζουν την κατοικία των παιδιών τους – αν έχουν την δυνατότητα – η οποία φυσικά θα είναι κάπου γύρω, πάνω ή κάτω από το δικό τους σπίτι. Τα παιδιά όμως μπορεί να θέλουν να πάνε ζήσουν στην άλλη άκρη του κόσμου και να επικοινωνούν μαζί τους μια φορά τον μήνα. Και είναι φυσιολογικό. Τα παιδιά δεν ήρθαν στον κόσμο για να εξυπηρετούν εμάς σε κανένα επίπεδο. Ήρθαν για να ανοίξουν τα φτερά τους, να γίνουν ο εαυτός τους και όχι αυτό που θέλουμε και περιμένουμε εμείς. Να γίνουν το καλύτερο που μπορούν και να ζουν με ικανοποίηση για τις επιλογές τους και τον εαυτό τους. Χρειάζεται ως γονείς να λειτουργούμε ανιδιοτελώς. Τα παιδιά μας δεν μας οφείλουν ΤΙΠΟΤΑ.
Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν θα νιώσουμε ματαίωση, θλίψη, θυμό. Είναι πολύ ανθρώπινο, ποιος αντέχει την απόρριψη από τον άνθρωπο που αγαπάει πιο πολύ στον κόσμο, το παιδί του; Ποιος αντέχει εύκολα να μην το έχει κοντά του; Και ειδικά για μητέρες που είτε από ανάγκη, είτε από επιλογή έμειναν στο σπίτι και έχτισαν την ζωή τους γύρω από την φροντίδα των παιδιών, η απόρριψη και η απομάκρυνση αυτή μπορεί να φέρει αίσθημα συντριβής. Μένουν με άδεια χέρια και ραγισμένη καρδιά.
Τί κάνουμε λοιπόν; Πώς καταφέρνουμε να διαχειριστούμε τα συναισθήματα μας και να κρατήσουμε την ισορροπία μας στην σχέση με τους έφηβους μας;
Καταρχήν χρειάζεται να θυμόμαστε ότι εμείς είμαστε οι ενήλικες, εμείς καλούμαστε να συμπεριφερθούμε με περισσότερη συναισθηματική ωριμότητα και όχι με ξεσπάσματα όπως τα παιδιά μας. Εμείς είμαστε αυτοί που θα βοηθήσουμε και εκείνα με τα δικά τους συναισθήματα, δίνοντας το παράδειγμα ότι χρειάζεται να ελέγχουμε τις αντιδράσεις μας.
Δεν θα πω ότι είμαστε υπεύθυνοι για τα συναισθήματα μας γιατί είναι κάτι πολύ αυτόματο, γιατί μπορεί να αγγίζει και να ανακινεί μέσα μας πράγματα πολύ βαθιά και πολύ παλιά, που αν δεν έχουμε κάνει ψυχοθεραπεία δεν τα γνωρίζουμε καν.
Θα πω όμως σίγουρα πώς είμαστε υπεύθυνοι για τις αντιδράσεις μας. Οφείλουμε να τις αναγνωρίσουμε, να τις παρατηρήσουμε, να τις κατανοήσουμε και να εκπαιδευτούμε πάνω σε πιο λειτουργικούς τρόπος έκφρασης των συναισθημάτων μας. Εμείς περισσότερο από τους έφηβους. Οι έφηβοι μας εκπαιδεύονται από το δικό μας παράδειγμα.
Εύκολο να αλλάξεις τον τρόπο που αντιδράς; ΚΑΘΟΛΟΥ.
Οι αντιδράσεις μας σχετίζονται με νευρικά μονοπάτια στον εγκέφαλο μας, είναι δρόμοι που έχουν σχηματιστεί στο μυαλό μας και για να τους αλλάξουμε χρειάζεται να χτίσουμε άλλους, νέους. Οι αντιδράσεις είναι συνήθειες και λίγα πράγματα δυσκολεύουν τον άνθρωπο τόσο, όσο το να αλλάξει συνήθειες.
Αξίζει όμως κάθε προσπάθεια; ΝΑΙ. Θα μας βοηθήσει να έχουμε μια σχέση αγάπης και κατανόησης με τον έφηβο μας με λιγότερες συγκρούσεις; ΝΑΙ
Ας πούμε για παράδειγμα ότι ο έφηβος σας εκφράζει μία επιλογή εντελώς ξένη σε εσάς. Στον τρόπο που διασκεδάζει, στην εμφάνιση του, στον τρόπο που λειτουργεί. Η πρώτη σας αντίδραση είναι επίκριση και απόρριψη. “Τί μουσική είναι αυτή που ακούς; Τί είναι αυτά που φοράς; Τι είναι αυτά που κάνεις;” Έχετε το δάχτυλο στραμμένο προς τα εκείνον και τον κατηγορείτε, τον έχετε καθίσει στο σκαμνί. Τί αποτέλεσμα θα έχει αυτό; Ακόμα και να μην το δείχνει, πληγώνεται από την απόρριψη σας και θα αντιδράσει όπως και εσείς, θα σας καθίσει στο σκαμνί.
Αυτό που λείπει από εδώ, και που αντιγράφει και ο έφηβος, είναι η σύνδεση με το συναίσθημα και με την ευαλοτώτητα μας. Χρειάζεται δηλαδή να στρέψετε το δάχτυλο σε εσάς, όχι για να αυτοκατηγορηθείτε, αλλά για να κατανοήσετε το συναίσθημα σας και να το επικοινωνήσετε με τρόπο εποικοδομητικό. Αυτό θα σας βοηθήσει να αλλάξετε σταδιακά την αντίδραση σας.
Και τί κάνω όταν έχω γίνει έξαλλος και δεν μπορώ να σκεφτώ τίποτα, παρά μόνο θέλω να ξεσπάσω τον θυμό μου;
Καλύτερα να ανοίξετε την πόρτα, να πάτε μια βόλτα για όσο χρειάζεται και να γυρίσετε όταν θα είστε σε θέση να επικοινωνήσετε. Προσοχή όμως, χρειάζεται να γνωρίζει ο έφηβος ότι αυτό είναι κάτι που κάνετε για να πάρετε τον χρόνο σας να ηρεμήσετε και να τον προστατέψετε από την οργή σας, και όχι ότι τον απορρίπτετε και φεύγετε γιατί δεν τον αντέχετε. Αυτό δεν μπορεί να γίνει την ώρα του έντονου συναισθήματος για αυτό χρειάζεται είτε να έχει ήδη χτιστεί, είτε να το συζητήσετε μετά.
Ας δούμε κάποια πρακτικά βήματα που βοηθούν στην επικοινωνία όταν έχει καταλαγιάσει η καταιγίδα:
- Έρχομαι σε επαφή με το πληγωμένο μου κομμάτι. Μήπως η συμπεριφορά του παιδιού μου με έκανε να αισθανθώ ότι δεν είμαι αρκετά καλός γονιός; Μήπως ανησυχώ ότι ο κόσμος σχηματίζει κακή εικόνα για το παιδί μου και άρα για μένα; Μήπως καταπάτησε κάποια όρια μου και κάποιες αξίες μου;
- Επικοινωνώ αυτά ακριβώς που σκέφτηκα. Γνωστοποιώ στο παιδί μου τα όρια και τις αξίες μου που καταπατήθηκαν και τα συναισθήματα που ένιωσα. Προσοχή, χωρίς διάθεση κατηγορίας και ενοχοποίησης. Όχι «Κοίτα πώς με έκανες να νιώσω». Δεν θέλουμε να χειραγωγούμε το παιδί μας μέσα από την δημιουργία ενοχών. Το γεμίζει θυμό και αποδυναμώνει την αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση του καθώς πιέζεται υπόγεια να παρακούσει τον εαυτό του και να συμμορφωθεί με αυτό που του ζητάμε. Αλλά με διάθεση να επικοινωνήσουμε την θέση μας και να ακούσουμε με ειλικρινές ενδιαφέρον και κατανόηση αυτά που έχει εκείνο να μας πει. Δεν σημαίνει ότι θα βρούμε λύση, δεν σημαίνει ότι δεν θα ξαναγίνει αλλά σημαίνει ότι δεν θέλω να έχουμε μία συγκρουσιακή σχέση όπου είμαστε ο ένας απέναντι στον άλλον και διαρκώς απομακρυνόμαστε. Σημαίνει ότι θα είμαι δίπλα σου ότι και να γίνει και μπορούμε πάντα να ξαναχτίζουμε την γέφυρα επικοινωνίας όταν αυτή γκρεμίζεται.
